Özgür İrade Bir Yalan mı? Beyniniz Kararları Sizden Önce Veriyor! Gerçek Sandığınız Her Şey Değişebilir!

“Şu an bu yazıyı okumayı gerçekten sen mi karar verdin?”

“Emin misin?”

Belki farkında bile değilsin ama… bilim insanları beyninin sen bir karar verdiğini düşünmeden önce bu kararı zaten aldığını kanıtladı.

Evet, yanlış duymadın. Sen bir şey yapmaya karar verdiğinde, beynin bunu senden tam 7 saniye önce belirliyor.

Yani şu an… bu videoyu izlemeye devam mı edeceksin, yoksa kapatacak mısın?
Bu kararı gerçekten sen mi veriyorsun? Yoksa beynin zaten çoktan verdi mi?

Hazırsan, şimdi işin özüne inelim.

Diyelim ki bir kafedesin ve kahve mi, çay mı içeceğine karar vermeye çalışıyorsun. Birkaç saniye boyunca düşünüyorsun, sonra “Tamam, kahve alayım” diyorsun. Ama işin garip yanı şu: Sen daha “kahve” diye düşünmeden önce beynin bu kararı zaten vermiş olabilir.

Evet, yanlış duymadın! Beyin taramaları gösteriyor ki, biz bilinçli olarak bir karar verdiğimizi düşündüğümüz anda, beynimiz bu kararı bizden birkaç saniye önce almış oluyor.

Bu olayın temelleri Benjamin Libet’in 1980’lerde yaptığı bir deneyle atıldı. Libet, deneklere istedikleri anda bir düğmeye basmalarını söyledi. Onlar düğmeye basmaya karar verdiklerinde, Libet EEG (beyin dalgalarını ölçen cihaz) ile sinyalleri inceledi ve şaşırtıcı bir şey keşfetti:

• Kişi düğmeye basmaya karar verdiğini hissetmeden 500 milisaniye önce beyninde “hazırlık potansiyeli” adı verilen bir sinyal oluşuyordu.
  
• Yani, hareket etme kararı bilinç tarafından verilmeden önce beyin bunu başlatıyordu.
  

Ancak asıl büyük şok John-Dylan Haynes ve ekibinin 2008’de yaptığı daha gelişmiş bir çalışmayla geldi. Bu sefer fMRI kullanıldı ve kararlar 7 saniye öncesinden tahmin edilebilir hale geldi!

Deney şu şekildeydi:
Katılımcılara, istedikleri an sağ ya da sol elleriyle bir düğmeye basmaları söylendi. O sırada bilim insanları beyin taramalarını inceliyordu. Sonuç mu?

Beyin aktivitesinden, kişinin hangi eliyle düğmeye basacağını, kişi daha karar verdiğini düşünmeden tam 7 saniye önce tahmin etmek mümkündü!

Peki bu ne anlama geliyor? Özgür İrade Bir İllüzyon mu?

Şimdi bir düşün: Eğer beynimiz kararları bizden önce veriyorsa, biz gerçekten bilinçli seçimler yapıyor muyuz?Yoksa sadece beynimizin önceden verdiği kararları fark eden bir gözlemciden mi ibaretiz?

Bu, özgür irade fikrini yerle bir eden bir şey gibi görünüyor. Çünkü klasik anlamda özgür irade, kararları bilinçli bir şekilde bizim verdiğimiz anlamına gelir. Ama eğer karar zaten alındıysa ve biz sadece onun farkına varıyorsak… O zaman gerçekten özgür müyüz?

Bir örnek üzerinden gidelim:

• Diyelim ki bir restorandasın ve menüye bakıyorsun. “Pizza mı, makarna mı yesem?” diye düşünüyorsun. Ama işin tuhafı, bilim insanları beynini tarasa, sen henüz kararını verdiğini düşünmeden birkaç saniye önce hangi yemeği seçeceğini tahmin edebilirlerdi.
• Yani aslında, o pizzayı sen mi seçtin? Yoksa beynin mi?

Bu teoriye göre, senin özgürce aldığını sandığın kararlar, aslında bilinçaltının çoktan şekillendirdiği sonuçlar olabilir.

Peki bu durumda son anda karar değiştiriyorsak ne oluyor? Bilinç, Son Anda Müdahale Edebilir mi?

İşte burada işler biraz daha ilginçleşiyor. Benjamin Libet, beynin kararları bilinçten önce aldığını gösterse de, insanın yine de bir şeye sahip olduğunu savundu:

Libet’e göre, beyin bir karar alsa bile, bilinç bunu son anda durdurabilir. Yani:

• Beynin “Hadi kalk bir kahve yap” diye sinyal gönderebilir.
  
• Ama sen “Yok ya, üşendim” diyebilirsin.
  

Bunu bir trafik ışığı gibi düşünebiliriz. Beyin önce harekete geçme komutunu veriyor, ama bilinç son anda “Dur!”diyerek kararı değiştirebiliyor.

Bu, beynin kontrolü elinde tuttuğunu, ama bilincin de bir tür “denetleyici” gibi çalıştığını düşündürüyor.

Ama bu da yepyeni bir soruyu doğuruyor: Peki, bilinç son anda bir kararı durduruyorsa, o “dur” kararını veren de beyin değil mi?

Yani, aslında bütün kararlar zincirleme şekilde beynimizin derinliklerinde şekilleniyor olabilir mi?

Bunu öğrendikten sonra, hayatımızda bir şey değişiyor mu? Belki de… Hayır. Günün sonunda, kahveni seçerken, ne giyeceğine karar verirken ya da hangi işe başvuracağını düşünürken, kararları veren sensin. Ama bu kararları neyin tetiklediği konusunda pek de söz sahibi olmayabilirsin.

Bu keşifler özgür iradenin tamamen bir illüzyon olup olmadığını sorgulatıyor, ama kesin bir cevap hâlâ yok. Belki de beynimiz ve bilincimiz karmaşık bir dans içinde, birbirini etkileyerek çalışıyor.